Zobowiązany, na którym ciąży obowiązek alimentacyjny może uchylić się od płacenia alimentów w określonych przepisami prawa sytuacjach. W razie skutecznego uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego sąd oddala powództwo o alimenty lub o ich podwyższenie. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa zobowiązany może uchylić się od obowiązku alimentacyjnego w czterech wypadkach:
- Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się /art. 133 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zwanego dalej KRO/,
- W stosunku do rodzeństwa zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub jego najbliższej rodziny / art. 134 KRO/,
- Zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka /art. 1441 KRO/,
- Rodzice mogą się uchylić od obowiązku alimentacyjnego względem małoletniego dziecka tylko wówczas jeżeli po ich stronie nie występują jakiekolwiek możliwości zarobkowe i majątkowe.
Jakie zachowania mogą być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego? Otóż mogą być za takie uznane zachowania naruszające godność, dobre imię i inne dobra osobiste człowieka, godzące w życie i zdrowie członka rodziny, umyślne wywołanie sytuacji prowadzącej do żądania alimentów lub zawinione popadnięcie w niedostatek. Możliwość uchylenia się od wykonania obowiązku alimentacyjnego została przez ustawodawcę wyłączona w stosunku do małoletniego dziecka. Znaczy to, iż naganne zachowanie się dziecka nie zwalnia rodziców z obowiązku alimentacyjnego. Z możliwości takiej mogą skorzystać m.in. małżonkowie i rodzice pełnoletnich dzieci domagający się alimentów, jak również pełnoletnie dzieci, od których alimentów domagają się rodzice. Art. 1441 KRO dotyczy zatem roszczeń alimentacyjnych pomiędzy dorosłymi członkami rodziny. Sąd uwzględnia zarzut nadużycia prawa na zarzut pozwanego. Należy podkreślić, iż możliwość powoływania się na zasady współżycia społecznego ogranicza się do przypadków wyjątkowych. W każdym wypadku należy ustalić, jakie konkretnie zasady zostały naruszone.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego możliwe jest uchylenie się przez rodziców od obowiązku alimentacyjnego, gdy uprawnione do alimentacji dziecko, mimo osiągnięcia pełnoletniości, z własnej winy nie uzyskało stosownego wykształcenia lub nie podejmowało pracy zarobkowej bądź w czasie studiów kilkakrotnie powtarzało poszczególne lata studiów albo nie kontynuowało nauki i nie podejmowało pracy zarobkowej i z tego względu nie było w stanie samo się utrzymać.
W doktrynie przy ocenie przesłanek istnienia roszczenia alimentacyjnego pojawia się kwestia tzw. niegodności uprawnionego. Można wskazać na pewne typy zachowań członków rodziny, które nie tylko z prawnego, ale również z etycznego punktu widzenia ocenia się ujemnie. Wśród nich uznaje się za takie nieuzasadnione zerwanie pożycia małżeńskiego i podjęcie współżycia w konkubinacie lub inne postacie naruszenia małżeńskiego obowiązku wierności i lojalności względem drugiego małżonka. Sąd Najwyższy w Uchwale Pełnego Składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1987 roku, III CZP 91/86 (teza VIII) dopuścił oddalenie powództwa „w razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę”. W odniesieniu do małżonków, kwestia niegodności pojawia się najczęściej w orzecznictwie i doktrynie w razie ustania wspólnego pożycia. Chociaż małżonkowie nadal są zobowiązani do wzajemnej alimentacji mając na względzie podobną stopę życiową, to jednocześnie wina za zerwanie pożycia nie może pozostać bez wpływu na ocenę zasadności roszczenia alimentacyjnego (III CZP 91/86, teza VIII). Ponadto, zgodnie z poglądem utrwalonym w orzecznictwie, separacja faktyczna może uzasadniać oddalenie powództwa o świadczenie alimentacyjne. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 1999 roku Sąd Najwyższy orzekł, iż obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny ustaje w wyniku faktycznej separacji bezdzietnych małżonków bądź małżonków, których dzieci wskutek usamodzielnienia się nie pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym.
Zatem, aby nie płacić alimentów, należy udowodnić, iż ich zasądzenie byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego oraz wskazać konkretnie, które z tychże zasad i w jaki sposób zostały naruszone.
Radca prawny
Anna Zarzycka
